Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

ROK 1920 - prelekcja ARTURA BROŻYNIAKA - Filia nr 7

„Rok 1920. Historia wojny polsko-bolszewickiej"

Prelekcja pana Artura Brożyniaka

z Instytutu Pamięci Narodowej – Oddział w Rzeszowie

w Filii nr 7

        W listopadzie 1918 r. rozpadło się  cesarstwo Austro-Węgierskie. Polska odzyskała niepodległość. Na terenach Królestwa Polskiego i Galicji Zachodniej zaczęły tworzyć się zręby administracji państwa polskiego. Tak swą prelekcję rozpoczął pan Artur Brożyniak z Instytutu Pamięci Narodowej-Oddział w Rzeszowie, w dniu 23 listopada 2011 r., w Filii Nr 7 WiMBP w Rzeszowie,  dla  klasy II d z Gimnazjum Nr 11 (wych.p. Teresa Tęcza).
 

Polacy od 1918 r. borykali się z wojną z Zachodnio-Ukraińską Republiką Ludową i Rosją bolszewicką. Jesienią 1919 r. nie atakowano bolszewików, aby nie wspierać w ten sposób wrogo nastawionych do niepodległości Polski carskich generałów (białych).  Jednakże wiosną 1920 r. sytuacja zmieniła się diametralnie. Sowieci zaczęli  działania przeciw Polsce dużymi siłami na dwóch  frontach - na Białorusi i na Ukrainie. Nastąpiła generalna rozprawa między państwem sowieckim, a Polską. Rozpoczął się wyprzedzający atak wojsk polskich na Kijów. Głową państwa ukraińskiego (Ukrainy Nadnieprzańskiej) był ataman Symon Petlura, sojusznik Polski. 7 maja 1920 r. Kijów został zajęty przez Polaków. W lecie 1920 r. Sowieci zgromadzi własne wojska przeciwko Wojsku Polskiemu na Białorusi (Front dowodzony przez Michaiła Tuchaczewskiego). Na Ukrainie Konna Armia Siemiona Budionnego wzmocniła  Front Południowy. Siłą Kawalerii Budionnego (większa watacha konna przekupiona przez bolszewików) nie było uzbrojenie, lecz szybkość przemieszenia się przed linią frontu, co wywoływało panikę na tyłach wojsk wroga. Żołnierze konnej armii dość krwawo rozprawiali się z jeńcami. Oficerów mordowano, natomiast ze zwykłymi żołnierzami rozprawiano się różnie. Cenne rzeczy rabowano. W walkach i podziale łupów brały również udział kobiety – markietanki.  
 

Kontynuując temat pan Brożyniak powiedział: Kawaleria Budionnego przełamała front polski po bitwie pod Samhorodkiem, rozpoczynając działania na tyłach wojska polskiego przeciwko jego zapleczu. Pod Brodami WP próbowało zniszczyć Kawalerię Budionnego lecz Polacy musieli przerwać walki w decydującym momencie. Na Froncie Północnym nad rzeką Autą wojska Tuchaczewskiego zmusiły Polaków do odwrotu. Bolszewicy weszli w głąb Polski, uważając ziemie polskie już za swoje. Polska miała być podzielona na 17. i 18. republikę sowiecką. Został powołany Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski w Białymstoku - rząd dla Królestwa Kongresowego-  w skład  którego, weszli polscy komuniści: Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski i Feliks Kon. Utworzono również Galicyjską Socjalistyczną Republikę Rad z Galicyjskim Komitetem  Rewolucyjnym w Tarnopolu. Ziemie zaboru pruskiego miały być oddane Niemcom. Sowieci rozpoczęli wojnę na propagandę, rozwieszając plakaty i zastraszając społeczeństwo polskie.
 

W Polsce ogłoszono mobilizację - podkreślił pan prelegent. Zawiązała się Armia Ochotnicza składająca się z cywili, m.in. kobiet – Ochotnicza Legia Kobiet (jej początki sięgają roku 1918, kiedy to podczas obrony Lwowa utworzono- po raz pierwszy w Europie- oddziały kobiece). Żołnierze formacji tyłowych zostali oddelegowani na front, a ich miejsce zajęli ochotnicy. Część ochotników skierowano bezpośrednio do oddziałów frontowych.
Armia Polska była uzbrojona w karabiny produkcji niemieckiej, austriackiej, rosyjskiej, francuskiej i włoskiej. Dawało to cztery rodzaje amunicji i poważne trudności z jej dowozem do odpowiednich oddziałów. Polacy nie mieli fabryk uzbrojenia, broń którą się posługiwali była zdobyczna lub pochodziła z zakupu. Ważną rolę w zwycięstwie nad konnicą Budionnego odegrała lanca kawaleryjska używana przez 1 Dywizję Jazdy pod dowództwem płk Juliusza Rómmla.  
 

Rozpoczęła się Bitwa Warszawska. W sierpniu 1920 r. pod Radzyminem na przedpolach Warszawy zatrzymano bolszewików. 13 sierpnia pod Ossowem w rejonie Radzymina zginął ks. Ignacy Skorupka, idąc razem z żołnierzami na wroga. W skład grupy uderzeniowej armii polskiej weszło pięć najwaleczniejszych dywizji WP. 16 sierpnia nastąpił jej atak znad rzeki Wieprz. Grupą uderzeniową dowodził Naczelny Wódz, marszałek Józef Piłsudski. Na północ od Warszawy 5 Armią WP dowodzona przez gen. Władysława Sikorskiego, walczyła z powodzeniem przeciwko trzem sowieckim armiom. Ważną postacią wojny polsko –bolszewickiej był kapitan Jan Kowalewski – genialny łamacz szyfrów, dzięki któremu przechwytywano i odczytywano depesze wroga. Nowe bolszewickie szyfry były łamane w ciągu 2-3 dni. Depesze wroga o znanym kodzie szyfrowania rozszyfrowywano na bieżąco, a informacje przekazywano Naczelnemu Wodzowi. Pod Warszawą bolszewicy ponieśli klęskę i musieli się wycofać na wschód. Amia Budionnego poniosła klęskę pod Komarowem i również wycofała się na wschód.
 

Klęska wojsk bolszewickich nastąpiła między innymi w wyniku nieporozumień i utarczek między Budionnym, a Tuchaczewskim, co spowolniło działania wojsk sowieckich. Wykorzystali to Polacy. Wojna zakończyła się 18 marca 1921 r. traktatem w Rydze. Niestety nie udało się zbudować niepodległych państw Ukrainy i Białorusi jako strefy buforowej dla polskich granic z Rosją. Sowieci wycofując się na Wschód oddali Litwinom Wilno. Jednakże doszło do buntu gen. Żelichowskiego i powstania Litwy Środkowej, która została włączona do Rzeczypospolitej.
 

Podkreślając znaczenie ówczesnych działań władz polskich i społeczeństwa polskiego – pan Artur Brożyniak stwierdził: Zwycięstwo na Sowietami było dziełem mobilizacji  całego narodu, od prostego żołnierza po naczelnego wodza - Józefa Piłsudskiego.

Artur Brożyniak
 

Obszerna i szczegółowa relacja - pana Artura Brożyniaka - z przebiegu Bitwy Warszawskiej i wojny polsko-bolszewickiej (poparta prezentacją multimedialną) przybliżyła słuchaczom ten okres, zwłaszcza w  kontekście filmu „Rok 1920”, którego premierę można było zobaczyć w kinie.           

Dyrekcji oraz pracownikom Młodzieżowego Domu Kultury dziękujemy za udostępnienie sali na spotkanie. Obecnych było 26 uczestników.

Serdecznie dziękujemy  panu Arturowi Brożyniakowi z  Instytutu Pamięci Narodowej –Oddział w Rzeszowie, za prelekcję na wspomniany temat.

                                                                                                         Anna  Kurowska