Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI i JAN NEPOMUCEN POTOCKI. Prelekcje Rafała Kocoła w Filii nr 7 – relacja

 STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI –

OSTATNI MONARCHA RZECZYPOSPOLITEJ OBOJGA NARODÓW

i

JAN NEPOMUCEN POTOCKI.

Prelekcje Rafała Kocoła z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie –

Filia nr 7

16 grudnia 2015 r. odbyła się prelekcja nawiązująca do Jana Nepomucena hrabiego Potockiego – niezwykłej postaci w niezwykłych czasach i Stanisława Augusta Poniatowskiego – ostatniego monarchy Rzeczypospolitej Obojga Narodów, z okazji 220. rocznicy śmierci, w ramach cyklu: „Historia Polski w zarysie”. Wygłosił ją Rafał Kocoł z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie dla uczniów kl. ITB z Zespołu Szkół Kształcenia Ustawicznego (op. Krystyna Woźniak) i kl. IIITP z VII Liceum Ogólnokształcącego (op. Dorota Frańczak i Marzena Szpunar).

Stanisław Antoni (drugie imię zmieniono później) Poniatowski urodził się 17 stycznia 1732 r. w Wołczynie. Jego ojciec Stanisław Poniatowski piastował urząd kasztelana krakowskiego. Matką Stanisława była Konstancja z Czartoryskich, przedstawicielka znacznego rodu magnackiego, która wraz ze stronnikami stanowiła wpływowy obóz polityczny określany mianem „familii”. Edukacją przyszłego króla na początku zajmowała się Konstancja, następnie różni prywatni nauczyciele, m.in. profesor logiki i matematyki Karl von Keyserling. Stanisław od 1748 r. jeździł za granicę. Podróżował m.in. po Francji, Anglii i Holandii, gdzie szczególne zainteresowanie wzbudziła w nim sztuka, przede wszystkim malarstwo oraz architektura. Poznał wiele interesujących osobowości świata polityki i nauki, w czym pomagała mu niewątpliwie znajomość sześciu języków oraz niezwykła erudycja. Jego opiekunem i mentorem został Charles Hunbury Williams dyplomata angielski. On też wprowadził Poniatowskiego na dwór rosyjski. Tam Stanisław poznał Katarzynę, przyszłą carycę Rosji i tak rozpoczął się romans dworski, który przekształcając się przez wiele lat, przyjmował bardzo różny charakter, a doprowadził do uzależnienia przyszłego polskiego monarchy i podejmowanych przez niego decyzji od opinii Katarzyny Wielkiej. Pod jej naciskiem, już jako cesarzowej, wybrano w 1764 r. Stanisława Augusta Poniatowskiego polskim królem. Obejmował on tron znienawidzony przez większość społeczeństwa. Doszło do konfederacji barskiej i do nieudanej próby porwania władcy. Efektem był I rozbiór Polski (1772 r.), w którym brali udział nasi sąsiedzi: Prusy, Rosja i Austria.

Stosunek narodu polskiego wobec monarchy zmienił się nieco, gdy Poniatowski zaczął dążyć do zreformowania ustroju Polski i poprawy jej sytuacji na arenie międzynarodowej. Jedynie część magnaterii oraz Rosja nie chciała żadnych zmian, ponieważ ze względu na słabość państwa mogła prowadzić własną politykę. Ukoronowanie prac króla ze światłą częścią polityków było uchwalenie konstytucji 3 maja 1791 r. Była to pierwsza konstytucja w Europie i druga (po amerykańskiej) na świecie. Niestety, doszło do konfederacji targowickiej i wojny z Rosją w 1792 r. o konstytucję. Wojsko polskie dowodzone przez ks. Józefa Poniatowskiego mimo zwycięstwa pod Zieleńcami zostało zmuszone do zaniechania walk ze względu na polecenie króla Stanisława (który w międzyczasie przystąpił do Targowicy) zakazujące dalszych działań zbrojnych. Ks. Józef podał się do dymisji. Przegrana wojna doprowadziła do II rozbioru w 1793 r. Rok później wybuchło powstanie kościuszkowskie, którego zamierzeniem było odzyskanie pierwotnych granic Rzeczypospolitej. Zakończyło się klęską. W 1795 r. nastąpił III rozbiór Polski, który ostatecznie wymazał nasz kraj z mapy Europy. Stanisław A. Poniatowski rok później zmuszony został abdykować. Po śmierci carycy Katarzyny II nowy car Paweł I zaprosił Poniatowskiego do Pałacu Marmurowego w Petersburgu. Tam zmarł nagle 12 lutego 1798 r. po wypiciu filiżanki bulionu. Obecnie szczątki króla znajdują się w grobowcu w podziemiach bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Wbrew powszechnym opiniom nie był złym władcą, był za to jednym z najbardziej wykształconych monarchów na polskim tronie. Przyczynił się do rozbudowy Warszawy, był mecenasem sztuki (organizowane obiady włoskie dla artystów i uczonych), chciał daleko idących reform w państwie polskim, które były konieczne do przetrwania Rzeczypospolitej.

Jan Nepomucen hrabia Potocki urodził się w Pikowie na terenie dzisiejszej Ukrainy w 1761 r. Był synem Józefa Potockiego i Teresy z Ossolińskich Potockiej. Kilka lat później razem z rodzicami i bratem Sewerynem wyjechał do Francji. Ojciec osiadł w okolicach Tuluzy. Zarządzał tam swoimi włościami i brał udział w życiu politycznym miasta. Nie interesował się zbytnio sprawami polskimi. Jan był wychowywany w kulturze francuskiej, dlatego nigdy zbyt poprawnie nie władał językiem polskim. W przyszłości swoje dzieła pisał w języku francuskim. Jako młody człowiek został oficerem w armii austriackiej. Po roku służby zrezygnował i wstąpił do Zakonu Maltańskiego. W międzyczasie studiował historię i filozofię. W wieku 18 lat zaczął podróże po Bliskim Wschodzie i Europie. Zwiedził Turcję, Egipt, Maroko i Hiszpanię. W 1783 r. ożenił się z Julią Lubomirską dziedziczką Łańcuta i Krzeszowic. Miał z nią dwóch synów Alfreda i Artura. Jednak małżeństwem i dziećmi nie zajmował się zbytnio. Bardziej interesowały go podróże i uczone księgi. Sam pisał historię Słowian i zajmował się badaniami archeologicznymi. W 1788 r. przyjechał do Polski. Zafascynowała go kultura polska i sytuacja (czasy Sejmu Czteroletniego). Utrzymywał kontakty z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim, został posłem na sejm. W tym czasie poznał w Warszawie francuskiego wynalazcę Jeana Blancharda, pod którego kontrolą przygotował lot balonem. Lot odbył się w maju 1790 r., dzięki czemu Jan Potocki stał się pionierem polskiej aeronautyki.

Po przystąpieniu króla do Targowicy, nie zajmował się już polską polityką. Wyjechał na jakiś czas z Warszawy do Łańcuta, gdzie pisał jednoaktowe sztuki teatralne. Wyjechał następnie do Petersburga. Od roku 1803 był członkiem warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1805 r. car Aleksander I wysłał poselstwo dyplomatyczne do cesarza Chin, w którym Jan Potocki został kierownikiem działu naukowego. Na przełomie XVIII i XIX w. zaczął pisać powieść, dzięki której jest dziś rozpoznawalny „Rękopis znaleziony w Saragossie”.

Odsunięty od życia politycznego i naukowego, trawiony melancholią zginął śmiercią samobójczą w swoim małym majątku w Uładówce obok Pikowa 23 grudnia 1815 r.

Rafał Kocoł

Muzeum Okręgowe w Rzeszowie

Dziękujemy Rafałowi Kocołowi za przygotowanie prelekcji na wspomniany temat. Dziękujemy Dyrekcji i pracownikom Młodzieżowego Domu Kultury za przygotowanie i udostępnienie sali na prelekcję.

Anna Kurowska

____________________________________________________________________________________

GALERIA