Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

Spotkania z Jadwigą Hoff i Janem Wolskim

Kontynuując zainaugurowane  w kwietniu br. II Rzeszowskie Spotkania z Literaturą Współczesną, które odbywają się  pod hasłem „Gawędy Galicyjskie”, 16 czerwca mieliśmy okazję gościć w Wypożyczalni Muzycznej  prof. dr hab. Jadwigę Hoff  oraz dr. Jana Wolskiego, pracowników naukowych Uniwersytetu Rzeszowskiego.

„Galicja w historii i kulturze”   to temat szeroki, ukazujący znaczenie tego obszaru w kilku wymiarach: geograficznym, historycznym,  administracyjnym oraz kulturowym. Galicja to przede wszystkim wspólnota narodów i ludów, kultur i religii,  które różnią się między sobą, lecz współistnieją razem . To wspólne i specyficzne  doświadczenie  miejsca i czasu, które odcisnęło swoje znamię na kulturze polskiej oraz  w mentalności kilku pokoleń Polaków.

Wymiar tego pojęcia w literaturze przybliżył dr Jan Wolski , ukazując formowania się Galicji i galicyjskości w literaturze XIX wieku i silne istnienie nurtu literatury powracającej do motywu Galicji, we współczesnej twórczości piśmienniczej. Wspólną cechą tego pisarstwa jest zapis niezwykle  intensywnego przeżywania historii.

Od okresu Romantyzmu i Młodej Polski po współczesność Galicja stała się wspólnym doświadczeniem bardzo  wielu pisarzy polskich , między innymi :   Aleksandra Fredry,  Jana Lama, Adolfa Nowaczyńskiego, Juliana Stryjkowskiego, Stanisława Vincenza , Andrzeja Chciuka, Andrzeja Kuśniewicza.

Odrębna własność  i koloryt pisarstwa ukazującego wielowątkowość motywów galicyjskich, rozpięta jest między realistycznym opisem życia   w pamiętnikarstwie i wspomnieniach ,  a pisarstwem sentymentalno-nostalgicznym,  obrazującym świat ziemiańskiego konserwatyzmu, pochwałę CK parlamentaryzmu,  habsburskiego lojalizmu,  magicznej krainy lat dziecinnych.

Galicyjskość w literaturze współczesnej jest tendencją opartą na pojęciu „prywatnej ojczyzny” ,  staje się synonimem literatury kresowej, literatury  pogranicza i dalekich jej odniesień, jak choćby w twórczości Andrzeja Stasiuka. Doświadczenie Galicji jako toposu i wieloaspektowość ujęcia tego tematu  znajduje także swoje miejsce w literaturze austriackiej, ukraińskiej, czeskiej, słowackiej  i węgierskiej. Jak zauważył dr Jan Wolski „Galicyjskość to jest Europa w dzisiejszym rozumieniu”.

Losy Galicji oraz jej małych  miast i miasteczek  stały się treścią  wykładu prof. dr hab.  Jadwigi Hoff , która przedstawiła  historycznie zmienne -  na przestrzeni lat 1772 – 1918 – granice Galicji, do których zalicza się ziemie południowej Małopolski po Wisłę, Ruś Czerwoną oraz zachodnią część Podola do linii Zbrucza.

Perspektywa spojrzenia, którą zaproponowała Prof. Jadwiga Hoff, by  zobaczyć niejako od środka egzystencję w  galicyjskich miastach,  to spojrzenie na nie poprzez fakty z życia codziennego,  ich wielokulturową specyfikę,  życie towarzyskie,  oraz instytucje miejskie i stan sanitarny.

300 osad miejskich podzielonych na kategorie z wiodącymi Krakowem i Lwowem , stanowiły  mozaikę  o zróżnicowanym charakterze, ale specyficznej wielokulturowej atmosferze. Miasta Galicji Wschodniej to miejsca spotkań  trzech narodów, trzech kultur i trzech wyznań. Polaków, Rusinów i Żydów , religii rzymsko-katolickiej, greko-katolickiej i mojżeszowej. Spisy ludności przeprowadzane w latach 1857, 1870, 1880, 1890, 1910 stanowią źródło wiedzy na temat struktury społecznej mieszkańców tych terenów, zróżnicowania ludności  oraz pokazują zmiany zachodzące w rozwoju miast i miasteczek galicyjskich.

Ojciec Walerian Kalinka w opracowaniu „Galicja i Kraków pod panowaniem austriackim”  wydanym w Krakowie w 1853 roku, tak opisywał widok trzeciorzędnych miast galicyjskich: „[…] smutny jest widok miasteczek w Galicji. "[...] przepełnione rojami Żydów, brudne, rzadko gdzie brukowane, z błotem nieustającym po rynkach i ulicach, które zaledwie kilkudniowa susza oczyszcza, z domkami drewnianymi [...] Dookoła rynku idące od domów podcienia napełniają się ruchomymi sklepami, zasiadają Żydzi i Żydówki sprzedając wszystko, co włościaninowi polskiemu przydać się może [...]".

Małe miasta w większości o drewnianej zabudowie, trawione pożarami , powoli pod koniec XIX wieku - wraz z docierającym i tu postępem- zmieniały swój wygląd . Otwarcie w 1858 roku linii kolejowej Kraków - Lwów znacznie przyczyniło się do  zachodzących zmian.

Postępujące regulacje prawne porządkowały infrastrukturę miejską, organizowały  zabudowę, a także wpływały na estetykę,  co w znacznym stopniu wpłynęło na komfort  życia w mieście i dalszy ich rozwój.  Murowana zabudowa, brukowane ulice, parki miejskie, szpitale i szkoły, a nawet miejskie latarnie gazowe przemieniały oblicze Galicji nadając niektórym miastom większą rangę i nobilitując je do bycia ośrodkami handlowymi i administracyjnymi z zasięgiem na inne miasta i powiaty.

Tych dwóch ciekawych  gawęd galicyjskich z ogromnym zainteresowaniem wysłuchali zgromadzeni w Wypożyczalni Muzycznej  bibliotekarze, uczniowie  Zespołu Szkół Gospodarczych, Zespołu Szkół Kształcenia Ustawicznego  w Rzeszowie oraz  czytelnicy WiMBP.