Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

 

27 października 2015 odbyło się spotkanie DKK Liberatorium MBP w Jaśle, w trakcie którego rozmawialiśmy o książce Kapsydy Kobro - Okołowicz „Mao Star. Instynktowne znikanie w przestrzeni”.

 

         Małgorzata Starowieyska to niezwykła malarka, aktorka, poetka, performerka. Kapsyda Kobro postanowiła przywrócić należne jej miejsce w panteonie sztuki współczesnej.

 

         W biografii znajduje się bogata korespondencja z Heleną Starowieyską, matką artystki, którą prowadziła będąc na emigracji najpierw w Paryżu potem w Berlinie. Nie da się ukryć, że obie Panie łączyła niezwykłą więź. Macierzyńska miłość, troska, tęsknota i czułość to emocje bijące z listów. Ich język jest bardzo różnorodny. W okresie francuskim słowa są wyważone, znać w nich arystokratyczną elegancję. Okres berliński brutalizuje frazy i bardziej obnaża zachwiania emocjonalne ich nadawczyni. Małgorzata tęskni, choć Paryż wabi nowościami, mami obfitością galerii, ona czuje się „ucięta, odszarpana”. Po początkowej euforii z doświadczania nowych wrażeń, przychodzą kryzysy, lęki, wreszcie depresja. W listach z Berlina swój problem z alkoholem sygnalizuje już bardzo wyraźnie.

Artystka poddaje analizie swój proces twórczy, zmaganie się z materią: „Och wariuję z tym malarstwem (…). W pracowni szaleję i walczę (…). Walka między mną a mną, między marzeniem, a rzeczywistością”.

Myślę, że Mao Star starała się wymyślić siebie w sztuce i dlatego eksplorowała wszelkie możliwe formy praktykowane przez awangardę artystyczną lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Trwoniła swój talent w działaniach, które były często jałowe ale modne, zaniedbując pracę nad tym co było właściwe dla jej ekspresji. Nałóg alkoholowy niweczył możliwość budowania własnej, mocnej przestrzeni do pracy - mówiła na spotkaniu Stanisława Czernik.

Teresa Furmanek-Wnęk stwierdziła, że przerażające jest właśnie takie marnotrawienie talentu i dążenie do autodestrukcji.

Jej stan psychiczny najtrafniej egzemplifikują wiersze zamieszczone na końcu książki - dodał Wiesław Telega.

Ciekawostką spotkania było wspomnienie jasielskiej artystki Ewy Sokołowskiej – Michny, która uczestniczyła w życiu warszawskiej bohemy i spotykała Mao Star w jej ostatnich latach życia. 

                Autorka określiła książkę jako zbiór materiałów do (zamierzonej?) biografii Małgorzaty Starowieyskiej (Mao Star). Główną część zbioru stanowią listy do matki z okresu pobytu Mao Star za granicą. Uzupełnia je garść wspomnień jej przyjaciół, znajomych i kolegów z okresu działań artystycznych, oraz reprodukcje rysunków, obrazów, fotografii. Bardzo odpowiada mi ten sposób budowania opowieści o bohaterce. Kobro daje nam materiał, na podstawie którego każdy, kogo to interesuje może wyrobić sobie własne zdanie o Mao Star, bez podpowiedzi komentatorki – i zdanie to będzie wynikać tylko z własnych odczuć i przemyśleń, przefiltrowane przez doświadczenie czytelnika. Pytanie zasadnicze brzmi: czy warto? Czy warto przywracać do obiegu kulturalnego postać Mao Star, czy jej sztuka może stanowić dla kogoś określoną wartość, mimo, że praktycznie została zapomniana? Na te pytania każdy musi odpowiedzieć sobie sam, nie kierując się uprzedzeniami. Pomimo, że opinię o sztuce, którą uprawiała Mao, musi wyrobić sobie na bardzo nikłym materiale. Nie potrafię wypowiedzieć się na temat wartości jej działań performance' owych, fotografii, śpiewu, tańcu, grze teatralnej. Nie ma do tego żadnych faktów materialnych zachowanych w formie przekazu dostępnego poza opisem we wspomnieniach zawartych w książce. Sądząc z przedstawionych reprodukcji jej szkiców choreograficznych, obrazów (cykl Sarcophagen), portretów i rysunków – była Mao wybitnie utalentowana i gdyby konsekwentnie skupiła się na pracy malarskiej, dzisiaj prawdopodobnie przebiłaby na rynku sztuki swego wuja Franciszka Starowieyskiego i weszła być może do obiegu światowego. Sądząc z analizy jej listów, była osobą inteligentną i wybitnie wrażliwą, świadomą wartości swego talentu. Jak to się stało, że posiadając wszelkie atuty: wyjątkowy talent, stosunki rodzinne, również w sferze artystycznej (co zawsze ułatwia karierę), wspomagającą matkę, urodę, zdrowie i niespożyte siły – roztrwoniła i straciła wszystko i w końcu zatraciła się w autodestrukcji? Myślę, że Mao Star starała się wymyślić siebie w sztuce i dlatego eksplorowała wszelkie możliwe formy praktykowane przez awangardę artystyczną lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Trwoniła swój talent w działaniach, które były często jałowe ale modne, zaniedbując pracę nad tym co było właściwe dla jej ekspresji. Nałóg alkoholowy niweczył możliwość budowania własnej, mocnej przestrzeni do pracy i związku z teatrem, gdzie istniała możliwość twórczej pracy nad scenografią.

                Jej wiersze zamieszczone na końcu książki są najlepszym komentarzem do jej osobowości i stanu ducha jaki osiągnęła w ostatnich latach życia: świadomość kompletnej autodestrukcji (wiersz „Kac”), przegranej szansy, zmarnowanego talentu, a w końcu opuszczenia i osamotnienia. Mimo to do końca pozostaje piękna w swoich marzeniach, zatraceniu i oddaniu wyłącznie sztuce. Czy można tu komuś lub czemuś przypisać winę? Oczywiście można mówić o słabości charakteru, dysonansie między ciągle napiętą do ostatnich granic osobowością artysty, a warunkami materialnymi z jakimi musi się zmagać, wpływie bohemy artystycznej z jej modami, snobizmami, działaniami w pustce społecznej, wymaganiami, którym nie mogła sprostać chcąc być uczciwą wobec własnej sztuki. Można mnożyć przyczyny i szukać ich w samej Mao, jej osobowości jak i w otaczającym świecie, chociaż to już nie ma znaczenia. Ten niepospolity talent nie rozwinął w pełni swoich możliwości i pozostawił żal.

                Mimo to sądzę, że dobrze się stało, że powstała ta książka. Zarówno ze względu na bohaterkę jak i świadectwo określonej epoki w sztuce 20. wieku, jej idei, marzeń i rzeczywistości.

Stanisława Czernik, DKK Liberatorium MBP w Jaśle