Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

Spotkanie z Romanem Frodymą

Gościem Dyskusyjnego Klubu Książki w dniu 15 marca 2016 r. był Roman Frodyma, przewodnik beskidzki, dokumentalista historii cmentarzy z I wojny (z tego powodu dla żartu nazwany Generalnym Grabarzem Karpat), autor szeregu publikacji na ich temat. „Moja gawęda zaczyna się w czasie, kiedy nie było jeszcze naszej ojczyzny, kiedy galicyjscy chłopcy gromadnie ruszyli na wojnę…” – rozpoczął, zapraszając leską publiczność na wędrówkę szlakiem cmentarzy Galicji Zachodniej. Kilka słów wstępu poświęcił działaniom wojennym w Karpatach, zwracając uwagę na tragiczny los żołnierzy polskich, toczących nieraz bratobójcze walki pod różnymi sztandarami. Szczególnie wymowny był przykład kolędy „Bóg się rodzi” śpiewanej przez Polaków w oddalonych od siebie okopach dwóch wrogich armii. Zakładanie nekropolii rozpoczęto zaraz po ustabilizowaniu się sytuacji na froncie w austriackim okręgu Galicja Zachodnia. Pośpiech spowodowany był nie tylko oczywistą chęcią uhonorowania poległych, ale też koniecznością uniknięcia ewentualnej epidemii. Budową zajął się powołany specjalnie w tym celu Wydział Grobów Wojennych. Okręgami cmentarnymi zajmowali się różni projektanci - Dušan Jurkowič, Gustav Rossman, Jan Szczepkowski. Dlatego każdy cmentarz jest inny, ale wszystkie łączy harmonijne wkomponowanie w otaczającą przestrzeń. Główne założenie brzmiało: ma być pięknie. Gawęda uzupełniona była o bogaty materiał fotograficzny, wyczerpująco omawiany przez prelegenta. Zgromadzeni mogli obejrzeć przykłady zastosowanych ogrodzeń, kapliczek i kaplic, krzyży słonecznych w kształcie mieczy, maltańskich, austriackich z wieńcami laurowymi, niemieckich z dębowymi, rosyjskich z lipowymi, steli muzułmańskich, w kształcie macew… Ich ogromne zróżnicowanie odzwierciedla wielonarodowość i wielowyznaniowość walczących w pierwszej wojnie armii. Refleksyjny charakter spotkania podkreśliła cytowana poezja m.in. Jerzego Harasymowicza oraz często przytaczane piękne wierszowane inskrypcje nagrobne, wśród których były słowa „…śpijcie spokojnie w tej ziemi spokoju…” Interesującą ciekawostką na zakończenie spotkanie była informacja, że na terenie powiatu leskiego znajduje się ok. 30 nie zlokalizowanych cmentarzy. Ile jest ich ogółem w Galicji Wschodniej – nie wiadomo.

A. Romanek