Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

Opowieść o przedwojennej Warszawie… czyli Król Szczepana Twardocha

Dyskusja podczas ostatniego spotkania Dyskusyjnego Klubu Książki w MBP w Mielcu dotyczyła najnowszej powieści Szczepana Twardocha Król. Jest to opowieść o Warszawie lat 20. przemienionej w pole walki. Historia tego miasta i tych czasów przedstawiona została jako odwieczna walka zła ze złem. Szapiro, Kaplica, Bernsztajn, burdelmama Ryfka, Śmigły-Rydz, Sławoj-Składkowski, pułkownik Koc, Piasecki… - wszyscy siebie warci. Nie ma strony dobrej, tej, która ma rację, która walczy o sprawę słuszną. Pojęcie słusznej sprawy zresztą nie istnieje. Prowadzeni przez Kuma Kaplicę socjalistyczni bandyci dzień w dzień stawiają czoła falangistom, a agresja i przemoc królują na ulicach. Świat Króla jest rządzony przez siłę, a kto jej nie ma, z tego świata musi wypaść. Kobiety stanowią tylko męskie akcesoria. Nad miastem krąży kaszalot, który patrzy z góry płonącym wzrokiem i pojawia się wszędzie tam, gdzie do władzy dochodzi zło. Ciało nie jest warte więcej od kostki brukowej czy błota. Karzące cielsko kaszalota pochłonie każdego, królowanie trwa zaledwie chwilę, a każdego króla czeka marny koniec. Twardoch kreuje wyrazistych bohaterów, których nie trzeba kochać, ale trzeba się z nimi liczyć. Jakub Szapiro, piękny bokser o szerokich ramionach, bożyszcze kobiet, u których wzbudza dzikie pożądania. Młodzi chłopcy chcą być tacy jak on. Bernsztajn – żydowskie chłopię, syn nikogo, nikt. Kum Kaplica, przedwojenny polski gangster – pozornie pocieszny grubasek, naprawdę okrutnik, brutal, gwałciciel. Zło ma nie tylko męską twarz. Silni mężczyźni, równie silne kobiety – Emilia, Anna Ziembińska. Autor w ciekawy sposób pokazał napięte przedwojenne relacje polsko-żydowskie. Ponieważ wszyscy są źli, to i nie ma słusznej sprawy. A więc każdy tak naprawdę działa wyłącznie w swoim interesie. Metaforą stosunków między jednymi a drugimi są pierwsze sceny powieści, kiedy bokser żydowski walczy z polskim - Dookoła ringu zgromadziły się dwie Warszawy mówiące dwoma językami, żyjące w osobnych światach, czytające inne gazety i darzące się nawzajem w najlepszym razie obojętnością, w najgorszym – nienawiścią, a zwykle po prostu pełną dystansu niechęcią, jakby mieszkały nie ulica w ulicę, tylko rozdzielone oceanem. Twardoch ukazał historyczny fakt, niewygodny dla prawicy i dla lewicy. Jedni i drudzy, Polacy i Żydzi, nie mieli szczerej ochoty na integrację, woleli raczej żyć w osobnych światach. Stało się to, co się stało, nie dlatego, że Polacy to krwiożerczy antysemici, a Żydzi niewinne ofiary. Sąsiad nie znał sąsiada, nie rozumiał, nie próbował zrozumieć jego obyczajów, języka. Jedni dla drugich pozostawali obcymi, a więc – obojętnymi bądź niechętnymi. Szczepan Twardoch nie ocenia przeszłości i nie daje odpowiedzi na pytanie, czy któraś ze stron miała rację.

Małgorzata K.-G.