Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie

Michał Wójcik: " Baronówna"

Podtytuł Na tropie Wandy Kronenberg- najgroźniejszej polskiej agentki, wprowadza czytelnika w tematykę książki, a umieszczona na okładce dodatkowa informacja – śledztwo dziennikarskie - jest cenną wskazówką dla kupującego. Wydawca w ten sposób sugeruje, dla kogo ta książka jest przeznaczona. Czy wobec tego książka zainteresuje tylko pasjonatów historii drugiej wojny światowej? Można śmiało odpowiedzieć, że chociaż utwór ten nie ma typowych cech literackich czyta się go z „zapartym tchem”. Jest to wynik zarówno wartości poznawczych jak i warsztatowych autora. Wydaje się, że o okresie wojennym napisano już wszystko, jednak tutaj tematyka totalnego szpiegowania w tamtym czasie oceniona jest śmiało, bez patriotycznego zadęcia. Autor cytuje wypowiedź byłego członka Podziemia: … rodzinne czy kumoterskie biznesy prowadziły do degeneracji i wypaczenia sensu wywiadu. Zatrudniało się przyjaciół i całe rodziny, żeby dać zarobić swoim. Działalność szpiegowska stała się sposobem na życie, nie służąc celom wojskowym czy politycznym. Wzajemne powiązania wywiadów państw biorących udział w wojnie oraz dużych i małych polskich organizacji wojskowych i politycznych jest bardzo częste i wyraźne. Interesy okupanta i okupowanych wzajemnie się przenikają. Nikt nikomu nie wierzy, trudno odróżnić patriotę od zdrajcy. Agent jednego wywiadu to żaden agent, większość pracuje lub okłamuje dwa lub nawet trzy wywiady. Podobnie jest z życiem towarzyskim, o którym otwarcie pisze M. Wójcik : Życie towarzyskie podczas okupacjo po prostu kwitnie…To swoisty fenomen, którego historycy unikają jak ognia. No bo jak to: wóda i ojczyzna… o bimbrze lejącym się strumieniami i rannych powrotach pisali już pamiętnikarze ówczesnych czasów. Na takim tle w okupowanej Warszawie pokazana jest działalność Wandy Kronenberg, przedwojennej arystokratki, młodej kobiety, obdarzonej nadzwyczajną urodą, inteligencją i sprytem życiowym. Dzięki tym cechom, przez kilka lat z powodzeniem współpracuje z czterema wywiadami w tym również Armii Krajowej. Bardzo szczerze wyraża autor swój emocjonalny stosunek do tytułowej bohaterki. W ciągu trwającego kilka lat śledztwa i zapoznania się ze znaczną ilością dokumentów, zmienia się jego nastawienie do tej postaci, począwszy od podziwu poprzez pogardę, aż do aprobaty jej postępowania. Autor przestudiował ogromną ilość różnorodnych materiałów archiwalnych. Treści niektórych wydają się absurdalne, gdyż sugerowały wykorzystanie zbrojnej akcji Podziemia przez niemieckie formacje wywiadowcze do własnych celów. Przykładem na to jest akcja odbicia Jana Bytnara „Zośki”. Czytelnik nie może się pogubić w gąszczu nazwisk, pseudonimów , gdyż Michał Wójcik w końcowym rozdziale zatytułowanym Epilog, Losy zamieszcza krótkie biografie wszystkich osób, które wymieniane są na łamach tej fascynującej książki. Reasumując, nie można czytać Baronówny bez czynienia przerw na zadumę i refleksję, do jakich granic może posunąć się człowiek w obliczu zagrożenia. Nie wszyscy byli herosami.

Edward Dziaduła (DKK w Cieszanowie)